مختصری در مورد ورزش باستانی ایران

هنگامی که سخنی از پهلوانی و رفتار های جوانمردانه به میان می آید نا خود آگاه ما را به زمان های قدیم و زورخانه های مملو از صفا و معرفت می کشاند، در این مقاله می خواهیم به شکل مختصر از ورزش باستانی ایران زمین برایتان بگوییم.

ورزش باستانی ایران نام های دیگری نظیر ورزش پهلوانی و ورزش زورخانه ای دارد، این ورزش با قدمت در مکانی به نام زورخانه با وسایل خاص گاهی هم بدون هیچ وسیله ای و با آداب و رسوم خاص انجام می شود.اگر می خواهید که از ثبت این ورزش جذاب بدانید باید بگوییم که از زمان ثبت جهانی شدن آن زمانی زیادی نمی گذرد در آبان ماه سال 1389 بود که فدراسیون ورزش باستانی ایران با همکاری سازمان میراث فرهنگی توانستند که این ورزش پهلوانی را در یونسکو به ثبت جهانی برسانند.

تاریخچه ورزش زورخانه ای

قدمت زورخانه به هفتصد سال پیش می رسد یعنی حدود قرن هفتم  شمسی بود که پوریای ولی آذربايجانی  ورزش های باستانی را سازمان دهی کرد اما با توجه به تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین این ورزش باستانی می تواند قدمت بیشتری نیز داشته باشد.این ورزش زورخانه ای بعد از اسلام هم توانست بزرگی و منش اسطوره های ایرانی را زنده نگه دارد.

اینکه می گویند که مردان زورخانه ای برای جنگ آماده می شده اند بر می گردد به دانشنامهٔ بروک هاوس که اینگونه بیان می کند که در مقطع زمانی خاصی حدود 1200سال پیش که صلح نسبی بر ایران حکم فرما بود جنگ جویان ایرانی ابزار نبرد از جمله گرز، کمان، و سپر را برای آماده سازی بدن در آینده تبدیل به ابزار ورزشی نموده و به ورزش با آنها می پرداختند.

بنابراین رزم در این ورزش باستانی جایگاه ویژه ای داشته است و شباهتی که اسباب این ورزش به جنگ افزارها دارد این یقین را می دهد که این ورزش از جنگ سرچشمه می گیرد، گرز، سپر، تخته، کباده، میل و.. که از وسایل مورد نیاز این ورزش هستند همانند ابزار جنگ در زمان های قدیم می باشد حتی برخی از آداب در این ورزش نشانه هایی از میدان جنگ دارد،مانند اینکه جوانی از بزرگتر خود در زورخانه رخصت می گیرد که اول وارد میدان شود، مفهوم این کار این است که من اول به میدان جنگ وارد شوم و من پیش از شما شهید شوم، تمام آداب این ورزش از جوانمردی نشأت می گیرد که در ادامه بیشتر از آداب این ورزش برایتان خواهیم گفت.

رسوم ورزش باستانی

1. اولین رسم در بین ورزشکاران باستانی سحرخیزی می باشد‌؛ این رسم به  فرهنگ مردمان فلات نشین باز می گردد که در سحرگاه از خواب بیدار می شدند و به عبادت و ورزش صبحگاهی می پرداختند، این سحرخیزی در دوران هخامنشیان هم هویدا است که جوانان و حتی بزرگسالان با شنیدن صدای شیپور از خواب بر می خیزیدند و بیش از 7 کیلومتر می دویدند.
2. دومین رسم این ورزشکاران خضوع و فروتنی آنان است، اگر به زورخانه رفته باشید دیده اید که درب زورخانه را کوتاه تعبیه کرده اند تا هر کسی در هنگام ورود مجبور شود سر خود را خم کند و سپس وارد شود، و این مسئله یادآوری می کند که فروتنی و تواضع را همواره در خاطر داشته باشید.
3. سومین رسم احترام و تشریفات است، که در زورخانه پیش کسوتان و بزرگتران همیشه دارای عزت هستند و حق تقدم با آنان است. اگر مهمانی وارد زورخانه شد با توجه به اینکه صاحب عنوان است یا خیر باید در بهترین جای زورخانه بنشیند که در قدیم این بهترین جا در کنار مرشد و یا سردم بود اما اکنون رو به درب ورودی و یا روبه سردم است.در میان گود و یا در خارج از گود فرقی ندارد زمان ورود پیش کسوت باید جای خود را به او بدهند.
4. چهارمین رسم مربوط به وظایف مرشد می باشد، بدین گونه که در ضمن ورود هر کسی باید حرکات مخصوص او را انجام دهد، مثلا در هنگام ورود فرد معمولی به او می گوید خوش آمدی، اگر فردی که وارد می شود سابقه ورزش داشته باشد ضمن خوش إمد گویی از حضار می خواهد صلوات بفرستند، اگر پیش کسوتی وارد شود علاوه بر خوش آمد گویی و صلوات حاضران ضرب می‌ گیرد، اما در زمان وارد شدن پهلوان تمام تشریفات پیش کسوتان را به علاوه ی زدن زنگ و خواندن شعری زورخانه ای در باب وی ، انجام می دهد و طبق قوانین زورخانه ادای احترام می کند.
5. پنجمین رسم رخصت گرفتن تازه کاران و کوچکتران از بزرگتران و پیش کسوتان یک احترام ويژه محسوب می شود که اصولا در جواب این اجازه گرفتن بزرگتر ها می گوبند فرصت و یا اینکه خدا بده فتح و نصرت.
6. ششمین رسم این است که باستانی کاری که وارد گود می شود به رسم ادب و احترام گذاشتن به پوریای ولی انگشتان دست راست خود را بر زمین گود می گذارند و می بوسند.
7. هفتمین رسم مربوط به میاندار می باشد، میان دار که از با سابقه ترین ها انتخاب می شود در میانه گود می ایستد و ما بقی ورزشکاران دور او حلقه می زنند، میان دار قبل از شروع به پیش کسوتان حاضر در جمع بفرما می زند و رخصت می گیرد، پس از شروع کردن کار همه باید از او تبعیت کنند و هر کس بر خلاف او کاری کند و یا حرفی بزند به معنای بی احترامی به او و همه حاضران در جمع برداشت می شود.
8. رسم هشتم این است که هیچ کس با کفش و لباس غیر رسمی زورخانه حق ورود به گود را ندارد، و این کار بی حرمتی محسوب می شود.
9. نهمین رسم، این است که رذایل اخلاقی و رفتاری را باید به طور کل کنار گذاشت و وارد زورخانه شد، استفاده از دخانیات و الکل و مواد مخدر در داخل زورخانه ممنوع است علاوه بر این از اخلاق های منفی مانند غیبت از دیگران، تهمت زدن به دیگران شوخی و خنده با صدای بلند ناسزا گویی و… باید دوری جست.
10. دهمین رسم این است که در هنگام ورزش دست جمعی در گود هیچ کسی حق ورزش تک نفره کنار گود را ندارد.
11. یازدهمین رسم این است که همه باید با طهارت و پاکی وارد زورخانه شوند و هر کس می خواهد داخل گود برود باید با وضو باشد.
12. رسم دوازدهم این که هنگام استفاده از کباده و تخته شنا ابتدا باید آن را بوسید.
13. رسم سیزدهم، برداشتن میل و تختا شنا از بزرگتر شروع می شود و به کوچک تر می رسد، برعکس کباده که از کوچکتر به بزرگتر می رسد در هنگام یلند کردن میل حق تقدم با سادات و بعد با پیش کسوتان و بزرگتران است و بعد به کوچکتران و تازه واردان می رسد.
14. رسم چهاردهم این است که چرخیدن از کوچک ترین فرد شروع می شود و به بزرگتر ها و پیش کسوتان می رسد و در آخر نوبت به سادات می‌ رسد.
15. پانزدهمین رسم تشویق ورزشکاران است که بر عهده مرشد و یا پیشکسوت حاضر در گود است.
16. شانزدهمین رسم این است که در هنگام کباده کشیدن ویا پای جنگلی زدن پیش کسوت و یا پهلوان مرشد باید ضرب بگیرد و بشمارد این شمارش بالاترین حد احترام محسوب می شود.
17. هفدهمین رسم حکمت خوانی مرشد است، که برای ارشاد و یادآوری و یا تنبیه ورزشکاران اشعار پر معنا را بخواند.
18. هجدهمین رسم به دادن شعار های متنوع تعلق می گیرد، مرشد می تواند برای تشویق افراد داخل گود در هنگام انجام دادن حرکات زیبا و چابکانه  با یک سری شعار های مخصوص آنها را تشویق کند.
19. نوزدهمین رسم این است که خادم زورخانه برای اینکه ورزشکاران زمانی که بی حرکت اند سرما نخورند موظف است حوله بر دوش آنها بیاندازد و آنها را خشک کند.
20. بیستمین رسم این است که میان دار بعد از پایان ورزش و خواندن دعا رو به پیشکسوت می کند و می گوید حالا چه کنیم اگر بگویند که کشتی ورزشکاران کشتی می گیرند و اگر بگویند اختیار داری ورزش به پایان می رسد.
21. رسم بیست و یکم احترام گذاشتن به حریف می باشد، در رسم پهلوانی هیچ گاه نباید حریف کشتی و یا رقیب ورزشی خود را تحقیر کرد و باید در کمال فروتنی و خوش رویی با او برخورد کرد.
22. رسم بیست و دوم و آخرین رسم به گلریزان تعلق می گیرد، گلریزان به سبب رفع کدورت، آشتی دادن دو ورزشکار، کشتی گرفتن دو پهلوان و یا در بلایای طبیعی، و هنگام احتياج فردی مستمند و.. با حضور بزرگان محل و ورزش انجام می شود و هر از افراد حاضر به مقدار استعانتشان کمک می کنند.

کلام پایانی

در این ورزش پهلوانی که در این مقاله مختصری از آن یرایتان گفتیم هیچ کس از افراد داخل زورخانه به سبب موقعیت شغلی و یا مالی که دارند مورد احترام قرار نمی گیرند بلکه تمام احترام ها در این ورزش برای افرادی است که دارای بیشترین سابقه هستند و از والاترین فضائل اخلاقی برخوردارند، امید به این است که در تمامی ورزش ها همانند این ورزش کهن اخلاق و فروتنی و تواضع در اولویت قرار بگیرد.

شاد و تندرست باشید.